Τα εγκαύματα αποτελούν από τις πιο σύνθετες κακώσεις του δέρματος, καθώς μπορούν να επηρεάσουν εκτός από την επιδερμίδα και το χόριο, άλλους βαθύτερους ιστούς και όργανα του σώματος, προκαλώντας συστηματική νόσο. Σε βαριές περιπτώσεις, ο ασθενής χρήζει υποστήριξης των ζωτικών του λειτουργιών σε εξειδικευμένη μονάδα εγκαυμάτων.
Η σωστή και έγκαιρη αντιμετώπιση είναι καθοριστική για την πρόληψη επιπλοκών, τη διατήρηση της λειτουργικότητας, την αντιμετώπιση δυσμορφιών και τη βελτιστοποίηση του αισθητικού αποτελέσματος.
Τι είναι το έγκαυμα;
Τα εγκαύματα αποτελούν βλάβες του δέρματος και των υποκείμενων ιστών που προκαλούνται από διάφορους θερμικούς, χημικούς ή φυσικούς παράγοντες. Η σοβαρότητά τους εξαρτάται από το βάθος, την έκταση και την αιτία της κάκωσης, παράγοντες που καθορίζουν και την κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση.
Οι συχνότερες αιτίες περιλαμβάνουν:
- Θερμικά αίτια: φλόγα, καυτό υγρό, ατμός, θερμές επιφάνειες
- Χημικές ουσίες: οξέα, αλκάλια, διαβρωτικά προϊόντα
- Ηλεκτρικό ρεύμα: χαμηλής ή υψηλής τάσης
- Ακτινοβολία: ηλιακά εγκαύματα ή έκθεση σε ιονίζουσα ακτινοβολία
- Τριβή (friction burns), όπως από πτώσεις ή ατυχήματα με μηχανές
Ανάλογα με τον μηχανισμό και το βάθος της κάκωσης, το έγκαυμα μπορεί να επηρεάσει από την επιδερμίδα έως βαθύτερους ιστούς όπως το χόριο, το υποδόριο λίπος, τους μύες ή ακόμη και τα οστά.
Βαθμοί Εγκαυμάτων
Επιφανειακό έγκαυμα (1ου βαθμού)
Προσβάλλουν αποκλειστικά την επιδερμίδα.
Κλινική εικόνα: ερυθρότητα, ήπιο οίδημα, πόνος.
Πρόγνωση: πλήρης επούλωση χωρίς ουλή.
Έγκαυμα μερικού πάχους (2ου βαθμού)
Επηρεάζουν την επιδερμίδα και τμήμα του χορίου.
Κλινική εικόνα: έντονος πόνος, φυσαλίδες, υγρή/γυαλιστερή επιφάνεια.
Επούλωση: 10–21 ημέρες.
Σημείωση: στις βαθύτερες μορφές 2ου βαθμού υπάρχει πιθανότητα υπερτροφικής ουλής.
Έγκαυμα ολικού πάχους (3ου βαθμού)
Καταστροφή ολόκληρου του χορίου και των δερματικών εξαρτημάτων.
Κλινική εικόνα: ξηρή, λευκή, καφετιά ή απανθρακωμένη επιφάνεια.
Συχνά απών πόνος λόγω βλάβης των νευρικών απολήξεων.
Αντιμετώπιση: απαιτείται χειρουργική παρέμβαση (απομάκρυνση νεκρωμένων ιστών, αυτομοσχεύματα).
Πότε ένα έγκαυμα θεωρείται σοβαρό;
Ένα έγκαυμα απαιτεί άμεση ιατρική αξιολόγηση όταν υπάρχει ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω:
- Εντοπίζεται σε κρίσιμες περιοχές: πρόσωπο, λαιμό, χέρια, πόδια, γεννητικά όργανα ή αρθρώσεις.
- Έχει προκληθεί από υψηλού κινδύνου μηχανισμό: φλόγα, χημικές ουσίες, καυτό ατμό ή ηλεκτρικό ρεύμα.
- Υποψία εγκαύματος 2ου βαθμού που καλύπτει >10% της επιφάνειας σώματος (ή οποιοδήποτε 3ου βαθμού).
- Σημεία εισπνοής καπνού: δυσκολία στην αναπνοή, βράγχος φωνής, αιθάλη στη ρινική κοιλότητα.
- Ασυνήθης αισθητικότητα: έντονος πόνος, ωχρή ή «κηρώδης» περιοχή, ή – αντιθέτως – απουσία πόνου, που υποδηλώνει βαθύτερη βλάβη.
- Ενδείξεις λοίμωξης: αυξανόμενη ερυθρότητα, πύον, έντονη θερμότητα στο σημείο, πυρετός.
Διάγνωση & Αρχική Αντιμετώπιση
Κλινική Εκτίμηση
Η αξιολόγηση ενός εγκαύματος γίνεται άμεσα και περιλαμβάνει:
- Βάθος της βλάβης (1ου, 2ου, 3ου βαθμού)
- Έκταση ως ποσοστό επιφάνειας σώματος (κανόνας των 9s ή Lund–Browder σε παιδιά)
- Αιτία (θερμική, χημική, ηλεκτρική, ακτινική)
- Ανατομική θέση και πιθανή επίδραση σε λειτουργικές δομές
- Έλεγχος αναπνευστικού και ενδείξεις εισπνοής καπνού ή τοξικών αερίων
- Συνοδά τραύματα ή προϋπάρχουσες παθήσεις που επηρεάζουν την επούλωση
Η σωστή αρχική διάγνωση καθορίζει τον τρόπο και την ταχύτητα αντιμετώπισης.
Πρώτες Βοήθειες (Τι πρέπει και τι δεν πρέπει να γίνεται)
Άμεσα μέτρα:
- Ψύξη της περιοχής με δροσερό (όχι παγωμένο) νερό για 10–20 λεπτά
→ Μειώνει το βάθος του εγκαύματος και ανακουφίζει από τον πόνο. - Κάλυψη με αποστειρωμένη γάζα ή καθαρό ύφασμα
→ Προστατεύει από μόλυνση και τριβή. - Αφαίρεση κοσμημάτων ή σφιχτών αντικειμένων γύρω από την περιοχή πριν εμφανιστεί οίδημα.
Αποφύγετε:
- Πάγο – προκαλεί αγγειοσύσπαση και επιδεινώνει τη βλάβη.
- Οδοντόκρεμα, λάδι, βούτυρο ή άλλες «λαϊκές» θεραπείες – αυξάνουν τον κίνδυνο λοίμωξης.
- Διάτρηση φυσαλίδων – αυξάνει τον κίνδυνο μόλυνσης και καθυστερεί την επούλωση.
- Αφαίρεση ρούχων που έχουν κολλήσει στο δέρμα – μπορεί να επιδεινώσει την κάκωση.
Θεραπευτικές Επιλογές
1. Συντηρητική Αντιμετώπιση
Ενδείκνυται για εγκαύματα 1ου βαθμού και επιφανειακά 2ου βαθμού, όπου υπάρχει διατήρηση της φυσικής ικανότητας επούλωσης του δέρματος.
Περιλαμβάνει:
- Ειδικά επιθέματα αργύρου
→ Διατηρούν ιδανικό επίπεδο υγρασίας με παράλληλη αντιμικροβιακή δράση, μειώνουν τον πόνο και επιταχύνουν την επούλωση. - Ατραυματικές γάζες με αντιμικροβιακή δράση
→ Προστατεύουν τον ιστό και μειώνουν τον κίνδυνο επιμόλυνσης. - Κατάλληλη αναλγησία
→ Αντιμετώπιση πόνου με ΜΣΑΦ ή παρακεταμόλη. - Τακτική παρακολούθηση
→ Έλεγχος για ενδείξεις λοίμωξης ή επιδείνωσης του βάθους. - Πρόληψη υπερτροφικής ουλής
→ Σιλικονούχα επιθέματα, τζελ σιλικόνης ή τεχνικές πίεσης μετά την επούλωση.
2. Χειρουργική Αντιμετώπιση
Απαιτείται σε βαθύτερα εγκαύματα (βαθιά 2ου, 3ου και 4ου βαθμού) ή όταν υπάρχει απώλεια δέρματος/ιστών.
Α. Αφαίρεση νεκρωμένων ιστών (Debridement)
Αποτελεί το πρώτο κρίσιμο βήμα στη χειρουργική διαχείριση.
- Απομακρύνει τον νεκρωμένο ιστό που αυξάνει τον κίνδυνο λοίμωξης.
- Προετοιμάζει το έδαφος για μοσχεύματα ή κρημνούς.
Β. Αυτομοσχεύματα Δέρματος
Χρησιμοποιούνται όταν η περιοχή δεν μπορεί να επουλωθεί αυτόματα.
- Δερματικά μοσχεύματα μερικού πάχους – Split-thickness skin grafts (STSG)
→ Για εκτεταμένες περιοχές.
→ Ταχεία ενσωμάτωση, κατάλληλα για κορμό και άκρα. - Δερματικά μοσχεύματα ολικού πάχους – Full-thickness grafts (FTG)
→ Για μικρές, λειτουργικά ή αισθητικά απαιτητικές περιοχές (π.χ. πρόσωπο, βλέφαρα, χέρια).
→ Καλύτερη ποιότητα δέρματος και ελαστικότητα.
Γ. Τοπικοί ή Περιοχικοί Κρημνοί
Ενδείκνυνται όταν υπάρχει έλλειμμα πλήρους πάχους ή εκτεθειμένες δομές (τένοντες, οστά, νεύρα).
Προσφέρουν καλύτερη αιμάτωση και αντοχή στην περιοχή.
Δ. Επανορθωτικές Τεχνικές Προηγμένης Χειρουργικής
Περιλαμβάνουν:
- Δερματικά υποκατάστατα
(Integra, Matriderm) για βαθιά εγκαύματα ή προετοιμασία δέκτη μοσχεύματος. - Dermal regeneration templates
→ Ειδικά βιοϋλικά που επιτρέπουν ανάπτυξη νέου χορίου. - Tissue expansion (διατατήρες δέρματος)
→ Σε δεύτερο χρόνο, όταν απαιτείται αποκατάσταση μεγάλης επιφάνειας με ιστό παρόμοιας ποιότητας. - Μικροχειρουργικοί κρημνοί (free flaps)
→ Για εκτεταμένες περιοχές ή όταν δεν υπάρχουν τοπικοί ιστοί.
→ Προσφέρουν ανώτερο λειτουργικό και αισθητικό αποτέλεσμα σε δύσκολες περιπτώσεις.
Αντιμετώπιση Ουλών & Μεταεγκαυματικών Δυσμορφιών
Οι ουλές μετά από εγκαύματα μπορεί να προκαλέσουν σημαντικές αισθητικές και λειτουργικές επιπτώσεις, όπως:
- Υπερτροφικές ουλές: παχιές, υπερυψωμένες ουλές εντός των ορίων του τραύματος
- Χηλοειδή: υπερβολική ανάπτυξη ουλώδους ιστού που επεκτείνεται πέρα από το αρχικό τραύμα
- Ρικνώσεις (contractures): περιορίζουν την κινητικότητα, ιδιαίτερα σε αρθρώσεις, πρόσωπο, λαιμό και χέρια.
- Δυσκαμψία και λειτουργικός περιορισμός: προκύπτει όταν η ουλή «τραβά» τον ιστό κατά την κίνηση.
Σύγχρονες Επανορθωτικές Επιλογές
Η αποκατάσταση των μεταεγκαυματικών ουλών γίνεται εξατομικευμένα, με συνδυασμό τεχνικών, ανάλογα με το βάθος, την ηλικία της ουλής και τη λειτουργική επίπτωση.
Μη επεμβατικές / ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές
- Laser CO₂ / Fractional Laser Resurfacing
→ Βελτιώνει την υφή, τη σκληρότητα και το χρώμα των ουλών.
→ Μειώνει τις ρικνώσεις με κλασματική θερμική αναδιαμόρφωση του δέρματος. - Microneedling με PRP
→ Ενισχύει την παραγωγή κολλαγόνου.
→ Βελτιώνει την ελαστικότητα και μειώνει την ανομοιομορφία της ουλής. - Σιλικονούχα φύλλα ή gel
→ Πρόληψη και αντιμετώπιση υπερτροφικών ουλών.
→ Χρησιμοποιούνται καθημερινά για αρκετούς μήνες. - Ενέσιμα κορτικοστεροειδή
→ Σε χηλοειδή και «σκληρές» υπερτροφικές ουλές.
→ Μειώνουν τον όγκο και τη σκληρότητα του ιστού.
Χειρουργικές τεχνικές
- Χειρουργική απελευθέρωση ρικνώσεων (contracture release)
→ Απαραίτητη όταν η ουλή περιορίζει την κίνηση ή παραμορφώνει την περιοχή.
→ Συχνά συνδυάζεται με μοσχεύματα ή κρημνούς. - Δερματικά μοσχεύματα (split- ή full-thickness)
→ Χρησιμοποιούνται για κάλυψη ελλειμμάτων μετά την απελευθέρωση. - Τοπικοί / περιοχικοί κρημνοί
→ Προσφέρουν καλύτερη ποιότητα ιστού, ελαστικότητα και αντοχή.
→ Ιδανικοί για τις περιοχές του προσώπου και των άκρων. - Μικροχειρουργικοί ελεύθεροι κρημνοί
→ Σε εκτεταμένες περιοχές και σε σύνθετα ελλείματα όπου απαιτείται δερμολιπώδης ιστός με δική του αιμάτωση.
Παρακολούθηση
Η διαχείριση των μεταεγκαυματικών ουλών είναι διαρκής και εξελικτική διαδικασία. Η παρακολούθηση επιτρέπει:
- Συνεχή επαναξιολόγηση της ποιότητας του ιστού
- Έγκαιρη παρέμβαση σε περίπτωση υπερτροφίας
- Σταδιακή βελτίωση της ελαστικότητας
- Βελτιστοποίηση αισθητικού και λειτουργικού αποτελέσματος με συνδυασμό τεχνικών
Πορεία Ανάρρωσης
Η ανάρρωση μετά από έγκαυμα εξαρτάται από το βάθος της βλάβης, την έκταση και τον τύπο της θεραπείας που απαιτήθηκε.
- Επιφανειακά εγκαύματα (1ου βαθμού): Επούλωση σε 5–14 ημέρες χωρίς μόνιμη ουλή.
- Εγκαύματα 2ου βαθμού: Πλήρης επούλωση σε 2–3 εβδομάδες, με πιθανότητα δημιουργίας ουλής σε βαθύτερες βλάβες.
- Μετά από δερματικά μοσχεύματα: Σταθεροποίηση περιοχής σε 3–6 εβδομάδες, με προοδευτική βελτίωση.
- Ωρίμανση ουλής: Η τελική ποιότητα της ουλής ολοκληρώνεται σε 6–12 μήνες.
Κατά την περίοδο ανάρρωσης συστήνονται:
- Καθημερινή ενυδάτωση της περιοχής
- Φυσικοθεραπεία για διατήρηση της κινητικότητας
- Εφαρμογή πίεσης ή σιλικόνης, όπου ενδείκνυται
- Προστασία από τον ήλιο (SPF 50+) για πρόληψη δυσχρωμιών
Πιθανές Επιπλοκές
Οι επιπλοκές διαφέρουν ανάλογα με το βάθος του εγκαύματος και τη γενική κατάσταση του ασθενούς.
Μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Λοίμωξη του τραύματος, του αναπνευστικού ή ουροποιητικού συστήματος
- Διαταραχή της νεφρικής λειτουργίας
- Ηλεκτρολυτικές διαταραχές
- Ρικνώσεις (contractures) και περιορισμό κίνησης και λειτουργικότητας των άκρων
- Αισθητικές δυσμορφίες του δέρματος
- Υπερτροφικές ουλές ή χηλοειδή
- Κυκλοφορικές διαταραχές σε βαθιά εγκαύματα λόγω ιστικής νέκρωσης
- Σήψη
- Πολλαπλή ανεπάρκεια οργάνων
Η έγκαιρη ιατρική εκτίμηση και η σωστή παρακολούθηση μειώνουν σημαντικά τον κίνδυνο μακροπρόθεσμων προβλημάτων.
Ψυχολογική Στήριξη & Επανένταξη
Τα εγκαύματα — ιδιαίτερα όταν επηρεάζουν το πρόσωπο, τα χέρια ή μεγάλες επιφάνειες του σώματος — έχουν συχνά βαθύ ψυχοκοινωνικό αντίκτυπο.
Η ολοκληρωμένη φροντίδα περιλαμβάνει:
- Σταθερή ενημέρωση και καθοδήγηση σε κάθε στάδιο της θεραπείας
- Υποστήριξη από εξειδικευμένες ομάδες, ψυχολόγους ή ομάδες αποκατάστασης
- Ενίσχυση της αποδοχής της εικόνας σώματος και διαχείριση του τραύματος
- Σταδιακή επιστροφή στην καθημερινότητα και στις κοινωνικές δραστηριότητες
Η ολιστική προσέγγιση βοηθά τον/την ασθενή να επανακτήσει αυτοπεποίθηση και λειτουργικότητα, ολοκληρώνοντας ουσιαστικά τη διαδικασία αποκατάστασης.